modulair
Rubriek: Lustrum
Tekst: Loes Toenbreker | Leestijd: 2 min
Zonder muziek geen feest!
05
05
Zonder muziek geen feest!
In het kader van ons 40-jarig jubileum vragen we aan onze studenten, alumni en medewerkers om een nummer in te dienen bij onze speciale lustrum Spotifylist, dat herinneringen oproept aan de Open Universiteit. Dat muziek iets doet met je gevoel of stemming hebben we allemaal wel eens ervaren. Of dat herinneringen plots boven komen bij het horen van de éne nummer. Maar hoe kan dat eigenlijk?
Koert van Essen is promovendus bij de faculteit psychologie. Daar doet hij onderzoek naar de werking van muziektherapie voor het verminderen van neuropsychiatrische symptomen bij mensen met dementie. Daarnaast is hij docent aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en treedt hij op onder het pseudoniem Einfach Kurt. Hij neemt ons mee in de wereld van muziek en emotie.
Je kent het wel. Je gaat naar de bibliotheek om te werken aan dat ene moeilijke verslag en terwijl je om je heen kijkt, zie je bijna iedereen in de bibliotheek met een koptelefoon op of oordopjes in. Hightech mini-luidsprekertjes vullen ons bewustzijn, via de nieuwste streamingsapps op onze smartphones, met zorgvuldig uitgekozen liedjes uit persoonlijke afspeellijsten. Door de technologische mogelijkheden van deze tijd, kunnen we onze muziek nauwkeurig afstemmen op hoe we ons voelen en waar we behoefte aan hebben. Maar waarom luisteren we eigenlijk naar muziek?
Muziek speelt al duizenden jaren een rol in het leven van de mens. Het oudste bewijs hiervoor is een fluit van meer dan 35.000 jaar oud, gemaakt uit het bot van een vale gier, gevonden in 2008 in de Hohle Fels-grot in Duitsland. En ook in deze tijd komt muziek in elke cultuur voor. Wetenschappers speculeren al eeuwen over de evolutionaire voordelen die samen muziek maken biedt, zoals het bevorderen van sociale cohesie (Darwin, 1871; Honing, 2009; Pearson et al., 2015).
‘Iedereen heeft zijn eigen muzikale voorkeuren en ervaringen, maar de onderliggende psychologische processen lijken universeel’
Naast de sociale verbindende rol heeft muziek ook directe invloed op onze emoties. Muziek kan emoties oproepen en daarmee kunnen we onze stemming beïnvloeden (Koelsch, 2015). Muziekwetenschappers zoals Juslin en Sloboda (2009) houden zich bezig met de vraag waarom we emotie ervaren bij muziek. Verschillende psychologische processen spelen hierin volgens hen een rol. Ons episodische geheugen, bijvoorbeeld, kan emoties oproepen door herinneringen aan specifieke muziek. Zo hoorde ik vorige week op de radio een liedje van Whitney Houston, waar ik op dertienjarige leeftijd voor het eerst op danste met een meisje dat ik leuk vond. De vlinders vlogen weer even kort door mijn buik en ik dacht met een glimlach terug aan dat moment.
Conditionering is volgens Juslin en Sloboda één van de andere verklaringen voor de emoties die we bij muziek ervaren. Zo worden we van kinds af aan (onbewust) blootgesteld aan bepaalde muzikale stimuli die vaak gepaard zijn gegaan met andere stimuli. Denk maar aan een “enge” soundtrack van een willekeurige horrorfilm: je nekharen gaan misschien direct overeind staan, alleen al bij het horen van zulke muziek.
Muziek en, meer specifiek, beats en ritmes, kunnen ervoor zorgen dat hersengebieden zoals de motorische cortex geactiveerd raken en synchroniseren op dit ritme. Dit wordt ook “rhythmic entrainment” genoemd (Thaut, 2015). Deze activatie kan aanzetten tot beweging en dans, hetgeen op zijn beurt ook weer gevoelens oproept. Denk maar aan dat ene feest of festival waar de muziek je de hele avond in beweging hield.
‘Beats en ritmes activeren de motorische cortex van onze hersenen, wat kan aanzetten tot beweging en dans’
Tot slot spelen ook verwachtingen over het verloop van de muziek en op welke manier aan deze verwachting wordt voldaan, een rol in hoe we muziek ervaren (Huron, 2006). Persoonlijk vind ik DJ Tiësto een goed voorbeeld. Hij bouwt vaak muzikale spanning op door op een bepaald moment in een nummer van de gebaande muzikale paden af te wijken, een snel ritme in te zetten en het volume aan te laten zwellen. Net als je de climax verwacht, stelt hij dit moment nog iets langer uit waardoor de spanning nog meer toeneemt. En dan lost hij, hallelujah, eindelijk de verwachting in door toch met die climax te komen met een gegarandeerde toename aan dopamine-uitgifte in je neurale beloningssystemen als gevolg (Zatorre, 2015). Heerlijk. Als je van die muziek houdt tenminste.
Of het nu gaat om de herinneringen die een bepaald lied oproept, de spanning die wordt opgebouwd door een DJ als Tiësto, de enge soundtracks die ons de rillingen bezorgen, of het urenlang dansen op activerende beats, muziek raakt ons op een fundamenteel niveau. Iedereen heeft zijn eigen muzikale voorkeuren en ervaringen, maar de onderliggende psychologische processen lijken universeel. Dus de volgende keer dat je je koptelefoon opzet en je favoriete nummers afspeelt, bedenk dan hoe muziek niet alleen je stemming beïnvloedt, maar ook een echo is van duizenden jaren menselijke ervaring en emotie.
- Darwin, C. (1871). The descent of man, and selection in relation to sex. John Murray.
- Honing, H. (2009). Musical cognition: A science of listening. Transaction Publishers.
- Huron, D. (2006). Sweet anticipation: Music and the psychology of expectation. MIT Press.
- Juslin, P. N., & Sloboda, J. A. (2009). Handbook of music and emotion: Theory, research, applications. Oxford University Press.
- Koelsch, S. (2015). Music-evoked emotions: Principles, brain correlates, and implications for therapy. Annals of the New York Academy of Sciences, 1337(1), 193-201. https://doi.org/10.1111/nyas.12684
- Pearson, C., Schulz, L. E., & Lazarus, R. S. (2015). Social bonding and music: Shared activities in human evolution.Behavioral and Brain Sciences, 38, e23. https://doi.org/10.1017/S0140525X14000056
- Thaut, M. H. (2015). Rhythm, music, and the brain: Scientific foundations and clinical applications. Routledge.
- Zatorre, R. J. (2015). Musical pleasure and reward: Mechanisms and dysfunction. Annals of the New York Academy of Sciences, 1337(1), 202-211. https://doi.org/10.1111/nyas.12677
Alumna Marian van de Groep, student Robert van Gossem en docenten Nardie Fanchamps en Johan van den Boomen delen hier hun verhaal achter hun ingezonden Spotifynummer.