modulair

Leestijd: 2 min | Tekst: Pascal Panis | Fotografie: Archief OU

03

RECHT UIT HET HART

Tom Herrenberg en Reijer Passchier

Tom Herrenberg en Reijer Passchier, beiden docent staatsrecht en rechtstheorie, praten graag met Modulair over de bevlogenheid voor hun vakgebied. Alles over constitutionele rechtsvergelijking dus en hun drang naar 'er wezenlijk toe doen'.

Jullie verzorgen de cursus constitutionele rechtsvergelijking. Wat zijn de aandachtsgebieden?

Tom: ’In de cursus staan verschillende staatsvormen centraal, in het bijzonder die van Amerika, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk en Nederland. Vragen die onder meer aan de orde komen, zijn: Wat zijn de bevoegdheden van individuele presidenten? Hoe werken het Duitse Bundesverfassungsgericht en het Amerikaanse Supreme Court? En wat is het verschil tussen een federale staat en een eenheidsstaat? Over die laatste vraag heb ik vorig jaar een column geschreven rond de aanpak van het coronavirus.’

'Om onze vrijheid in stand te houden hebben instituties onderhoud nodig'

Reijer Passchier

Wat is het belang van deze cursus?

Reijer: ’De internationale instituties die in de cursus aan bod komen, bewaken iets wat voor veel mensen dierbaar is, namelijk de democratische rechtsstaat. Je kunt het ook onze vrijheid noemen. Om die in stand te houden, hebben instituties onderhoud nodig. Wij moeten die voortdurend aanpassen aan veranderende omstandigheden. Ook kunnen we in Nederland van andere landen leren om ons staatsstelsel te onderhouden en wellicht te verbeteren, en omgekeerd.’

Tom: ’Zo is het interessant om het Amerikaanse stelsel beter te leren kennen. Neem het Supreme Court. Daarvan wijkt de benoemingsprocedure sterk af van de Hoge Raad in Nederland. In die zin dat een deel van het parlement, de Amerikaanse Senaat, een belangrijke rol speelt. Bij ons kiezen de rechters van de Hoge Raad in feite zichzelf. ’Coöptatie’, heet dat met een duur woord. Is dat wel zo’n goed idee? Of is het vanuit het oogpunt van checks and balances juist goed als een macht invloed heeft op een andere macht? Constitutionele rechtsvergelijking nodigt je uit om over dit soort vragen na te denken. Tijdens de cursus maak je een intellectuele rondreis door verschillende rechtsculturen en –stelsels.’

Waar komt jullie liefde voor het vakgebied recht vandaan? Jullie hadden misschien ook profvoetballer kunnen worden.

Reijer: ’Als ik profvoetballer had willen worden, is mijn carrière nu in elk geval mislukt. Het vakgebied recht boeit me omdat ik graag wil begrijpen hoe de wereld werkt. Staatsrecht en de politieke keuzes die staatsrecht inhoudelijk bepalen, maken daar een belangrijk deel van uit. Verder kun je na verloop van tijd niet meer zo gemakkelijk uit je eigen vakgebied stappen, als je dat al zou willen. Ik kan nu niet opeens literatuurwetenschappen gaan doceren, wat ook een mooi vakgebied is.’ Tom: ’De theorie van constitutioneel recht boeide me vanaf het allereerste moment dat ik ermee in aanraking kwam. Als ik me verdiep in bijvoorbeeld grond- of mensenrechten heb ik het gevoel dat ik met iets bezig ben wat er wezenlijk toe doet in de wereld.’

Sociale platformen, verkiezingen en staatsvormen

Vrijheid van meningsuiting is een groot goed

Tom: ’Tijdens de afgelopen Amerikaanse verkiezingen en daarna is er vooral vanwege ex-president Trump veel aandacht besteed aan wat wel en niet kan op Twitter. Twitter heeft daar overigens ook zelf een stem in door de grenzen van het publieke debat aan te geven. Een voorbeeld daarvan was het permanent verwijderen van het Twitteraccount van Trump na zijn verkiezingsnederlaag, die hij lange tijd weigerde te erkennen.’

Tom Herrenberg

Stel dat Trump ons land had geregeerd. Had hij dan ook zo lang door kunnen gaan met zijn lang niet altijd op feiten gebaseerde getwitter?

Reijer: ’Ja, waarom niet? Kijk maar naar Thierry Baudet, die van de Nederlandse politici het meest op Trump lijkt. Trump behaalde in 2017 mede op basis van zijn Twitteractiviteiten ongeveer 30% van de stemmen, waardoor hij president werd. Met dat percentage behaal je in Nederland vijftig zetels. Dat is heel veel natuurlijk, maar nog steeds niet genoeg om in je eentje te kunnen regeren. De kans bestaat zelfs dat je dan helemaal geen deel uitmaakt van de regering. Dat is bijvoorbeeld de Partij van de Arbeid wel eens overkomen. Om nog even terug te komen op dat getwitter en andere socialmedia-activiteiten. Zowel in Amerika als Nederland bedienen we ons van dezelfde platforms. Het lukt aan beide kanten niet zo goed om daar strenge juridische regels aan te verbinden. De vraag is ook of je dat moet willen, want vrijheid van meningsuiting is een groot goed.’ ’Het gaat niet zozeer om de opinies die worden verkondigd, maar om de manier waarop de algoritmen functioneren die op de platforms worden ingezet. Mensen krijgen daardoor steeds dezelfde informatie voorgeschoteld. Die informatie wordt bovendien steeds extremer om de aandacht van de mensen vast te houden. Als dat lukt, worden er ook meer advertenties op een platform geplaatst. Daar is het de platformbeheerders uiteindelijk allemaal om te doen. Al met al zijn we een verkeerde weg aan het bewandelen. Je moet de vrijheid van meningsuiting niet al te veel aan banden leggen. Je moet er vooral voor zorgen dat mensen met meerdere en afwijkende opinies te maken krijgen.’

'Het gaat niet zozeer om de opinies die worden verkondigd, maar om de manier waarop algoritmen worden ingezet'

Ons brein is soms een beetje lui

Tom: ’Het is alleen zo dat we meestal uitsluitend openstaan voor meningen waar we het bij voorbaat al mee eens zijn. Die kunnen we gemakkelijker verwerken. De wetenschappers Mercier en Sperber stellen dat ons brein een beetje lui en bevooroordeeld is. Mensen luisteren liever naar zaken die binnen hun persoonlijke kader vallen dan extra cognitieve energie te verspillen aan de andere kant van een verhaal.

Reijer kijkt 'een straatje' verder door te lezen; ook auteurs waar hij het niet per se altijd mee eens is.

Toch moet je het over je eigen grenzen heen kijken stimuleren en blijven stimuleren. Kijk verder dan je eigen straatje. Dan zie je dat er meer is dan je politiek uitsluitend links of rechts te bewegen. In Amerika is zelfs een app gemaakt voor divers nieuws: Read Across the Aisle. Amerika is ook het land van twee grote politieke tegenstrevers, de Democraten en de Republikeinen. Binnen een parlementair stelsel als het onze kun je uit meerdere partijen kiezen en dus meerdere vakjes aankruisen in het stemhokje. Zoals in maart dit jaar, als er weer Tweede Kamerverkiezingen worden gehouden.’

Mainstreambeleid

Reijer: ’In Nederland komen ook grote politieke tegenstellingen voor binnen onze democratie. Maar die worden gematigd of gedempt omdat verschillende partijen uiteindelijk een coalitie moeten vormen. Dan moet je dus met elkaar om tafel met vier partijen zoals in de voorgaande regeerperiode het geval was. Het gevolg is dan een gematigd mainstreambeleid. Dat zou je als een voordeel van ons parlementaire stelsel kunnen zien. Daar wil ik nog aan toevoegen dat zo’n stelsel zo ingekleed kan worden dat er slechts weinig partijen zijn die een kans hebben om gekozen te worden. Dit bijvoorbeeld door een hoge kiesdrempel in te voeren. In Nederland hebben we een lage kiesdrempel. Als je één zetel behaalt, kun je al deel uitmaken van de Tweede Kamer. Even uit mijn hoofd: de afgelopen jaren hadden we veertien partijen in de Kamer. En dat worden er al snel zestien als politici hun partij verlaten om een eenmansfractie te beginnen.’

’We staan meestal alleen open voor meningen waar we het bij voorbaat al mee eens zijn’