modulair

Leestijd: 3 min | Tekst: Yvette Kuiper | Fotografie: Istock / Submedia

ANDERS ZIJN,

wat doet dat met je zelfbeeld?

07

Doe normaal! Het is snel gezegd, maar wat is normaal eigenlijk? Moet je uit dezelfde culturele groep komen? Mag je geen handicap hebben? Of een andere seksuele voorkeur? 'De maatschappij heeft diepgewortelde vooroordelen,' legt klinisch psycholoog Arjan Bos uit. 'Van veel denkbeelden zijn we ons niet eens bewust, maar we handelen er wel naar. Negatieve sociale reacties geven een minderwaardig gevoel. De gevolgen daarvan kunnen groot zijn, maar er zijn manieren om van dat gevoel af te komen.'

Eigen groep

We hebben een sterke neiging te oordelen over anderen. Anderen een etiket opplakken is snel gebeurd. Sommige kenmerken leiden tot negatieve reacties of zelfs uitsluiting. Dat noemen we stigmatiseren. 'Het woord stigma komt van de oude Grieken. Zij brandden een merkteken op de huid van slaven. Door dat teken werd het onmogelijk voor slaven om bij de superieure groep te gaan horen. Het domineren van een andere groep is één van de functies van stigmatisering.'

Afwijzing

'Bevestigen van de groepsregels en angst voor ziekte zijn nog twee redenen om anderen uit te sluiten. Wie de regels van de groep niet volgt, kan de regels zelfs aan het wankelen brengen. Dat ga je tegen door de overtreder buiten de groep te zetten. Het afstand houden van mensen met een ziekte zit ook diepgeworteld in mensen. Juist omdat snel oordelen ook nut heeft, is het zo moeilijk ze te bestrijden. Maar veelal ontbreekt tegenwoordig de feitelijke noodzaak. Zo worden mensen die leven met hiv gestigmatiseerd, terwijl hiv in alledaags contact niet overdraagbaar is.

Eigenwaarde

'Heb je een brandwond in het gezicht? Dan zie je hoe je omgeving daarop reageert. Schrikken mensen? Lopen ze met een boog om je heen? Of worden er lelijke dingen gezegd? Dan kun je je gaan schamen. Je minder waard gaan voelen dan anderen. Zelfstigmatisering heet dat. Het kan leiden tot stress of een gevoel van angst of zelfs depressie. Mensen die zichzelf minder waard gaan voelen kiezen minder snel voor therapie. De kans op herstel is dan kleiner en klachten kunnen zelfs verergeren.'

Dan kun je je gaan schamen. Je minder waard gaan voelen dan anderen. Zelfstigmatisering heet dat. Het kan leiden tot stress of een gevoel van angst of zelfs depressie.

#DenkOpen

Arjan Bos over openheid

‘Mensen met hiv of psychische aandoeningen kunnen er zelf voor kiezen om open of gesloten te zijn. Er is niets aan ze te zien. Uit onderzoek weten we dat openheid kan helpen om zelfstigmatisering te verminderen. Het zorgt voor sociale steun en je hoeft niet langer met een geheim te leven. Voor het reduceren van stigmatisering in de maatschappij is openheid trouwens ook heel goed. We weten dat persoonlijk contact een goede manier is om het stigma te verminderen. Het is wel verstandig om er vooraf goed over na te denken. Als je eenmaal open bent, kun je niet meer terug’.

Ongehoord

'Ook als niemand lelijk tegen je doet, kun je lijden onder negatieve denkbeelden. Als je bijvoorbeeld een onzichtbare aandoening hebt. Of je van binnen anders voelt. Je bedenkt zelf wat mensen hiervan vinden. Of je hoort dit in de media. Je geheim bewaren bespaart je afwijzing of vervelende reacties. Maar het kost je ook veel. Niet helemaal jezelf zijn voelt vaak eenzaam en kan leiden tot psychische klachten of soms zelfs tot suïcide.'

Verandering

Een van de onzichtbare aandoeningen is HIV. De Open Universiteit ontwikkelt samen met partners een training tegen zelfstigmatisering voor mensen die leven met hiv. 'Promovenda Yvonne van der Kooij combineerde twee benaderingen uit de literatuur om zelfstigma te verminderen in de trainingsopzet: cognitieve gedragstherapie en openheid.'

Omdenken

'De denkbeelden over HIV zijn niet mals en dateren veelal uit de vorige eeuw: besmettelijk, dodelijk en je eigen schuld. Maar je kunt met medicijnen het virus onderdrukken waardoor je het niet meer kunt overdragen. Je kunt er oud mee worden en je kunt gezonde kinderen krijgen. Het taboe in de samenleving berust op feiten die niet (meer) kloppen. In de training gaan we hier dieper op in en breken we die geïnternaliseerde denkbeelden over hiv af. Wat zegt het hebben van HIV eigenlijk over je? Een mens is zo veel meer dan de aandoening die je hebt. Veranderen de kennis en gedachten over HIV, dan verandert het gevoel over het virus en jezelf mee.'

Oprechte steun

'Uiteindelijk kijken de deelnemers naar hun omgeving. Hoe zouden de mensen dichtbij je reageren op je hiv-infectie? Verwacht je negatieve reacties? Of kun je juist op steun rekenen? Iemand in vertrouwen nemen voelt vaak als een verlichting. En zorgt er vaak voor dat eigen negatieve gevoelens verminderen. Open zijn zorgt ervoor dat zelfstigma afneemt bij mensen met psychische aandoeningen. We gaan onderzoeken of dat voor de deelnemers van deze training ook werkt.'

Acceptatie

Wat normaal is, is voor iedereen verschillend. Een bredere blik en ruimte voor verschillen is heel belangrijk. Gelukkig zijn er manieren om stigmatisering te verminderen en wordt hier wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Daarmee wordt de kwaliteit van leven voor mensen met een stigma een stuk beter.